Deklarata e Presidentit të shtetit të parë grek, Kapodistrias: Janina është e Shqipërisë
Kapodistrias ishte i bindur se Janina ishte shqiptare, prandaj këtë ia bëri të ditur edhe car Nikollës me anë të kontit Neselrod
Prof. Sherif Delvina
Kapodistrias, burrë shteti, diplomat megaliideist, ish-ministër i carit dhe më vonë president i shtetit të parë grek pas shpalljes së pavarësisë, është edhe frymëzuesi i lakmisë për kufirin verior grek deri në Vjosë. Nën petkun e kërkesave greke për çlirimin kombëtar të atdheut, ai i paraqiste Evropës Perëndimore, të pushtuar nga romantizmi, si program maksimal të çlirimit kombëtar, Vjosën si kufi ideal të Greqisë në veri.
Luftën për pavarësi të Greqisë Kapodistria e bëri të njohur si ide fetare. Kufijtë e Greqisë i kërkonte sipas parimit greko-fetar: “Kush është ortodoks, është grek”. Në këtë luftë për çlirimin e Greqisë morën pjesë shumë elementë heterogjenë. Është fakt se 9\10 e heronjve të luftës për pavarësi të Greqisë qenë shqiptarë.
Nga Petersburgu J. Kapodistrias i shkruan një letër kontit Neselrodi, e cila mban datën 27 korrik 1827. Në këtë letër ai i lutet këtij konti që të ndërhyjë pranë carit për t’i plotësuar kërkesën e meposhtme:
“Tregtarët e Janinës me banim në Moskë, në marrëveshje dhe së bashku me kolegët e tyre të Janinës, kërkonin që shumat e konsiderueshme të interesit të parave që ishin dhënë nga ata për mbajtjen e jetimoreve të Moskës dhe që shkonin prej vitesh në llogari të mbajtjes së shkollave greke të Janinës dhe të institucioneve publike të atyre anëve, të shkonin në ndihmë të revolucionit grek, sepse Janina ishte shkatërruar qysh prej vitit 1820 në luftën e Ali Pashës kundër turqve. Këto kapitale të dala nga ky interes kapin shumën e 200.000 rublave“.
Sipas një studimi të bërë në vitin 1989 nga historiani rus Filatov në arkivat e Moskës, del se në Moskë ndodhen rreth 500.000 dosje që flasin për ndihmën që i kishte dhënë Rusia cariste Greqisë në luftën e saj për çlirimin kombëtar. Është fakt i padiskutueshëm se Rusia i shpalli luftë Turqisë pasi u mor vesh me Austrinë, që, pasi ajo të fitonte luftën me Turqinë, t’i njihej pavarësia Greqisë si nga Rusia ashtu edhe nga Austria. Ajo i premtoi Austrisë se nuk do të kërkonte asnjë metër tokë të Perandorisë Osmane pas mbarimit të luftës.
Në atë letër Kapodistrias nuk kërkonte vetëm interesat e kapitaleve të tregtarëve të Janinës, por, duke kërkuar ato, ai nxiste carin të ndihmonte më tej vendin e tij.
Presidenti i ardhshëm i Greqisë në këtë letër shkruante siç mendonte: ai Janinën e quante pjesë të Shqipërisë. Kapodistrias ishte i bindur se Janina ishte shqiptare, prandaj këtë ia bëri të ditur edhe car Nikollës me anë të kontit Neselrod. Car Nikolla ishte i bindur se kolonitë e tij si Gjeorgjia, Turkmenistani etj. ishin joruse, por ato deklaroheshin nga car Nikolla si toka ruse. Sipas arsyetimit të car Nikollës edhe Epiri do të zaptohej nga Greqia në të ardhmen, siç kishte zaptuar Rusia kolonitë e saj që përmendëm më sipër. Sipas logjikës së Romanovëve, edhe Jan Kapodistria, që udhëhiqej nga logjika megaliideiste, besonte se Epiri ishte tokë shqiptare, por që do të bëhej në të ardhmen tokë greke. Ja, si shprehet ai në atë kohë për Janinën:
“Depuis plusiuers annèes des sommes considerables avaient ètè placées a fonds perdus dans l’hospice des enfants trouvés a Moscou, soit pour les frères Zosimas, soit par plusieurs autres grecs origineres commes eux de la ville de Janina en Albanie”. (Correspondance du Comte J. Capodistrias président de la Grèce, comprenant les lettres diplomatique, administratives et particulieres, écrites par lui depuis le 20 avril 1827 jusqu’ aus octobre 1831, publiées par les soins des fréres et E. Bitani un des ses secrétaires, Tome premier, Genève, Abraham Cherbuliez et C. Librairie Paris, f 168, 1839).
Po japim përkthimin e këtyre rreshtave: “Qysh prej shumë vjetësh fonde të konsiderueshme ishin vendosur si fonde të pakthyeshme për rritjen e fëmijëve të gjetur në Moskë, qoftë nga vëllezërit Zosima, qoftë prej shumë grekëve të tjerë me origjinë sikurse ata nga qyteti i Janinës në Shqipëri”.
Për Kapodistrian dhe diplomacinë ruse të kohës Janina ishte shqiptare. Janinën Kapodistria e quan qytet të Shqipërisë dhe këtë kërkon t’ia bëjë të ditur carit. Në këtë letër kuptojmë sa pa baza ishin pretendimet ruse që Epiri i përkiste Greqisë. Këtë rivendikim grek Rusia e carëve e mbrojti me ngulm në të gjitha konferencat ndërkombëtare ku mori pjesë.
Për përbërjen e popullsisë së Janinës në atë kohë po i referohemi një ushtaraku grek, major Qiriakut, konkretisht librit të tij “Theatre de la guerre en Grèce”, Paris, F. G. Levrault – editeur, 1829. Aty Qiriaku shprehet kështu për Janinën: “Popullsia e këtij qyteti përbëhet nga 40.000 vetë. Shumica e tyre janë muhamedanë, ndërsa popullsia e krishterë e Janinës është 2000 banorë”. Pjesa më e madhe e popullsisë së Janinës ishte shqiptare. Edhe mbiemrat e familjeve të tregtarëve janiniotë, që përmend Kapodistrias në vëllimin e parë të këtij libri, nuk janë grekë, por patronime shqiptare si Bubajt, Gargujt, Palajt, Mirashlit etj.
1. Bubë në mitologji është një qenie fantastike që, sipas paragjykimeve, përfytyrohej si përbindësh e gjarpër i madh me të cilin trembeshin zakonisht fëmijët e vegjël; gogol, dordolec etj.
Kuptimi tjetër i patronimit bubë është vemie e rritur para se të shndërrohet në flutur, krimb, zakonisht me push; krimbalesh; krimb mëndafshi në ngjyrë të verdhë, rrëshqanor që ha (gjarpër, zhapi, etj.); morr i vogël; Krahinarizëm – push në rrobat e leshta, : bubat e velenxës.
2. Gargull në mitologji është zog; bregcë; shturë.
Gargull (ndajfolje) : deri në buzë; plot e përplot; e mbushi gargull.
3. Palaj kështu thirren pasardhësit e Palit.R
4. Mirashli, kështu thirren pasardhësit e Mirashit.
Kapodistria quan grekë të gjithë ata ish – banorë të ish – Bizantit që mbajnë fenë ortodokse. Për këtë mund t’i referohemi një pasazhi të nxjerrë nga letrat e botuara pas vdekjes së tij : “La nation grecque se compose des hommes, qui depuis la conquête de Constantinopole n’ont pas cessé de proffesser la religion orthodoxe, de parler la langue de leurs péres et qui sont demeurés sous la juridiction spirituele ou temporrelle de leur église n’importe le pays quils habitent en Turquie.”
(Kombi grek përbëhet prej njerëzve, të cilët mbas pushtimit të Stambollit e kanë ruajtur fenë ortodokse, nuk kanë pushuar së foluri gjuhën e etërve të tyre, pa pyetur se në ç’vend të Turqisë jetojnë).
Sipas këtij përcaktimi të Kapodistrias ortodoksët shqiptarë i plotësonin kushtet e sipërthëna. Një pjesë e shqiptarëve kishin ruajtur fenë ortodokse, në shkollat e tyre mësonin greqisht, siç kishin mësuar etërit e tyre. Po kështu, këta shqiptarë ortodoksë të Shqipërisë së Jugut, ndodheshin nën pushtimin shpirtëror dhe shekullor të Patrikanës së Konstandinopojës dhe bënin pjesë në Perandorinë Osmane. Duke u bazuar në mësimet e Jan Kapodistrias, edhe muslimanët e Shqipërisë së Jugut, po të konvertoheshin në fenë ortodokse, si dje edhe sot, do të bëheshin ose mund të bëhen vëllezër me grekët. Pra, po të kalonin “ylberin” shovinist, ata bëheshin automatikisht grekë! (Dimë nga mitologjia se , po të kalosh ylberin, mund të ndërrosh edhe gjininë.)
Në Shqipërinë e Jugut, shkolla greke ka patur deri në Shkumbin vetëm për të krishterët. Shqipëria e Jugut ndodhej nën pushtetin shpirtëror fetar të Patrikanës së Stambollit. Sipas megaliidesë, muslimanët e Shqipërisë së Jugut, që dikur kanë qenë të krishterë ortodoksë, bënin dhe bëjnë pjesë në kombin grek, pra, janë grekë! Këto arsyetime që synojnë ndërrimin e detyruar të fesë, janë në kundërshtim të drejtpërdrejtë me zbatimin e të drejtave të njeriut në Greqi.
Ja, si shprehet një kritik i asaj kohe kur doli në dritë libri që përmbante letrat e Presidentit Kapodistria: “Politika e shteteve nuk ka më mistere, bollëku i materialeve sot ushqen të vërtetën. Janë kujtimet – dëshmi të së vërtetës për çdo aktor të dramës së madhe të kombit. Kurse dokumentet zyrtare janë shtiza dhe mburoja në duart e luftëtarëve”.
Në letrat e Kapodistrias na jepen mendimet dhe emocionet më intime të asaj kohe. Këto janë shkruar nga e njëjta dorë nën influencën e situatave më kontradiktore. Në letrën e sipërthënë Jan Kapodistria projekton në mënyrë të pavullnetshme hijen e vet mbi objektet që e rrethojnë.
Ai në këtë letër na thotë që Janina është pjesë e pandarë e truallit shqiptar dhe, si megaliideist, për çudi, në intimitet na thotë të vërtetën, të vërtetën që megaliideistët e kanë armikun kryesor.
Në letrat e tij flet njeriu i brendshëm që thotë “Janina është e Shqipërisë”. Aty vrojtohen dhe analizohen të gjitha anët e të gjitha veprimet e administratës së tij. Në ato letra është shprehur edhe puna e tij e kryer para gjyqit të ndërgjegjes. Fjalët e letrës, që analizuam më sipër, kanë dalë nga thellësitë e zemrës së tij dhe, mbi të gjitha pasqyrojnë një të vërtetë historike të pa kundërshtueshme .