Prej disa vitesh u mora me studimet rreth gjetjes së fshatrave në Greqi që dikur kanë qenë të banuar nga shqiptarët ortodoksë dhe myslimanë. Me kalimin e viteve dhe shtypjes shtetërore shumë prej këtyre banorëve i braktisën këto fshatra dhe disa të tjerë u asimiluan duke u deklaruar grek. Sot në të vërtetë këta njerëz janë qytetar të denjë të shtet grek, por në venat e tyre kalon ADN e gjakut shqiptar që ndoshta një ditë do të ndërgjegjësohet dhe do rikthehet origjinës së saj të vërtetë.
Kaq vite janë bërë që jetoj në Maqedoni dhe shumë pak lexova për kërkimet e studiuesve dhe historianëve shqiptar të Maqedonisë që të merren me shqiptarët ortodoks të cilët prej vitesh janë detyruar të braktisin identitetin shqiptar nga presionet ose privilegjeve që u janë ofruar nga shteti sllavo-maqedonas.
Gjatë kërkimeve për të gjetur të dhëna për disa fshatra në Greqi që janë banuar me shqiptar, ndesha edhe të dhëna serioze nga burime bullgare, serbe, greke dhe franceze ku jepeshin emrat e fshatrave që janë banuar në fillim të shek.XX, nga shqiptarë myslimanë dhe ortodoksë. Prandaj sot ne do të sjellim të dhënat të përgjithshme për disa fshatra në Maqedoninë e sotme që kanë qenë banuar nga shqiptarë ortodoksë.
Studiuesit e huaj kanë qenë të njëanshëm në përgjithësi gjatë regjistrimit të popullsisë në fillim në viteve 1900, ku kanë bërë përpjekje që banorët shqiptar ti paraqisnin në bazë të fesë dhe jo kombësisë. Shumë herë ata i identifikonin shqiptarët myslimanë si turq dhe shqiptarët ortodoksë si grekë, vllehë, bullgarë apo sllavo-maqedonas. Megjithatë sot ne do sjellim fakte të pamohueshme nga regjistrat e studiuesve bullgarë që kanë bërë regjistrimin në fillim të shek.XX, në Maqedoninë Gjeografike.
Shqiptarët ortodoksë të Rekës
Shpeshherë kemi lexuar rreth shqiptarëve ortodoksë të Rekës në Maqedoni të cilët janë asimiluar dal ngadalë me dhunë dhe presione të tjera nga më të ndryshmet.
Historikisht me përmasa të gjera si intelektual nga Reka njihet vetëm i madhi Josif Bageri i cili ka lindur në fshatin Nistrovë në vitin 1870, fshat ky që i takonte në atë periudhë Sanxhakut të Dibrës.
Ka rreth dy vite që një tjetër shqiptar ortodoks po bënë përpjekje për ndërgjegjësimin e mijëra shqiptarëve ortodoks që deklarohen sllavo-maqedonas. Ky është Branko Manojlovski i cili ka lindur më 1941, në fshatin Kiçinicë të Rekës nga prindërit Zasfira dhe Manojl.
Në vitin 1913 e deri më 1969, Branko Manojlovski e ka patur mbiemrinTanasheviç, më tej pushteti sllavo-maqedonas ja ndryshuan nga Tanasheviç në Manojlovski. Ndërsa stërgjyshi i Brankos, Manojli dhe vëllai i tij Lazari e ka patur mbiemrin deri më 1913, Tanashi.
Studiuesi dhe shkrimtari dr.Baki Ymeri në një shkrim të tij sjellë fakte për Matej Danili(1909-1993) i cili ishte nga fshati Shtirovica e Rekës.
Në vitin 1912, familja Danili emigroi në Bukuresht të Rumanisë. Derisa sa vdiq Matej Danili krenohej për origjinë e tij shqiptare ortodokse nga Reka dhe nëpër festat ai vishej me veshjen tradicionale shqiptare të vendlindje së tij, Shtirovicës..
Një tjetër figurë Akademikë shqiptarë ortodoksë është edhe ish-Kryetari i Akademisë së Shkencave të Maqedonisë, Mate Matevski, për të cilin të gjithë historianët dhe studiuesit shqiptar në Maqedoni e përfolin nëpër kafene se është shqiptar ortodoks, por askush nuk është marr seriozisht me studime shkencore për tia përplasur në fytyrë këtij Akademiku që heshtë për të vërtetën e familjes së tij që është me gjak e gjuhë shqiptar.
Mendoj që ka ardhur koha që të merremi më seriozisht me studimet në drejtim të shqiptarëve ortodoks dhe katolik me qëllim që gjuha shqipe e tyre atërore mos të jetë një Atdhe i humbur.
Emrat e fshatra të Rekës me numrin e banorëve në fillim të viteve 1900
Siç do vërehet shqiptarët ortodoksë kanë jetuar vetëm me shqiptarët myslimanë në të njëjtin fshat dhe nuk janë përzier me popullsitë e tjera joshqiptare ortodokse si: vllehët, bullgarët, grekët etj., siç ka ndodhur me shqiptarët në Greqi dhe në Shqipërinë e sotme.
Në bazë të regjistrimi që është kryer nga përfaqësues të shtetit bullgar në fillim të viteve 1900, kemi 2861 shqiptarë ortodoksë dhe 2262 shqiptarë të fesë myslimane në fshatrat e Rekës. Interesant është fakti se në Rekë kemi tre fshatra që banoheshin nga shqiptarët ortodoks si në Z’LVAJSKO, KIENICA, BELIICA. Dhe tre fshatra të banuar vetëm nga shqiptarë myslimanë si: ŠTIROVICI, 400 shqiptarë myslimanë, STROJE, 300 shqiptarë myslimanë dhe TANUŠANE me 350 shqiptarë myslimanë. Për Shtirovicën kemi dëshmi nga Matej Danili(1909-1993) i cili kishte lindur në këtë fshat dhe i përkiste fesë ortodokse shqiptare, por sipas të dhënave bullgare janë shënuar vetëm shqiptarët mysliman.
Përveç Rekës shqiptarë ortodoks të deklaruar kemi një fshat në Manastir, NIŽO POLE (DŽINDŽO POLE), i banuar nga 250 shqiptarë ortodoksë, 1.590 vllehë ortodoksë dhe 190 bullgarë ortodoksë.
Në rrethinë e Kavadarc kemi dy fshatra që janë deklaruar disa banorë me kombësi shqiptare si: KONOPIŠTA, 18 shqiptarë ortodoksë, 710 bullgarë ortodoksë dhe 14 romë, MREŽIKO, 6 shqiptarë ortodoksë, 425 bullgarë ortodoksë.
E rëndësishme është se në ato vite kur nuk ekzistonte shteti shqiptar dhe institucionet kombëtare, të huajt na kanë sjellë të dhëna për popullsinë shqiptare ortodokse dhe myslimane edhe pse këto të dhëna mund të jenë të cunguara duke tkurur sa më shumë realitetin e popullsisë shqiptare në Maqedoninë Gjeografike.
Më poshtë po sjellim emrat e fshatrave që kanë banuar shqiptarët ortodoks të Rekës ashtu siç janë shkruar nga autorët bullgarë, serbë dhe grekë duke ruajtur origjinalitetin e tyre.
- V’RBEN, ka patur 300 shqiptarë ortodoksë dhe 360 shqiptarë myslimanë
- V’LKOVIJA, 150 shqiptarë ortodoksë dhe 150 shqiptarë myslimanë
- GREKANE, 25 shqiptarë ortodoksë dhe 14 shqiptarë myslimanë
- Z’LVAJSKO, 35 shqiptarë ortodoksë
- ŽUŽNE, 150 shqiptarë ortodoksë dhe 160 shqiptarë myslimanë
- KIENICA, 120 shqiptarë ortodoksë
- BELIICA, 450 shqiptarë ortodoksë
- BIBANE, 32 shqiptarë ortodoksë dhe 90 shqiptarë myslimanë
- BOGDEVO, 180 shqiptarë ortodoksë dhe 108 shqiptarë myslimanë
- BRODEC, 360 shqiptarë ortodoksë dhe 150 shqiptarë myslimanë
- NIVIŠTA, 170 shqiptarë ortodoksë dhe 180 shqiptarë myslimanë
- NISTROVO, 150 shqiptarë ortodoksë dhe 230 shqiptarë myslimanë
- NIPUR, 250 shqiptarë ortodoksë dhe 220 shqiptarë myslimanë
- D’BOVO, 24 shqiptar ortodoks dhe 90 shqiptar mysliman
- RIBNICA, 120 shqiptarë ortodoksë dhe 200 shqiptarë myslimanë
- SENCE, 195 shqiptarë ortodoksë dhe 120 shqiptarë myslimanë